ITI Workshop Calculation and Science Syllabus in Marathi

Anand 25 March 2025

ITI Workshop Calculation and Science Syllabus in English

सर्व ITI ट्रेडसाठी (अभ्यासक्रम)

विषय - वर्कशॉप गणित आणि विज्ञान

1. एकक (Units)

परिभाषा, एककांचे वर्गीकरण, एकक प्रणाली - FPS, CGS, MKS/SI एकक।
लांबी, वस्तुमान आणि वेळ यांची एकके।
एककांचे रूपांतरण (Conversion of Units)।

2. सामान्य सरलीकरण (General Simplification)

अपूर्णांक (Fractions), दशांश अपूर्णांक (Decimal Fractions), ल.स. (L.C.M.), म.स. (H.C.F.)।
अपूर्णांक आणि दशांश अपूर्णांक यांचे गुणाकार आणि भागाकार।
अपूर्णांक ते दशांश आणि दशांश ते अपूर्णांक रूपांतरण।
वैज्ञानिक कॅल्क्युलेटर वापरून सोपे गणित सोडवणे।

3. वर्गमूळ (Square Root)

वर्ग (Square) आणि वर्गमूळ (Square Root)।
वर्गमूळ काढण्याच्या पद्धती।
कॅल्क्युलेटर वापरून सोपे गणित सोडवणे।
पायथागोरसचा सिद्धांत (Pythagoras Theorem)।

4. आलेख (Graph)

प्रतिमा, आलेख, आकृत्या, बार चार्ट, पाई चार्ट वाचण्याची पद्धत।
क्ष-अक्ष (Abscissa) आणि य-अक्ष (Ordinate)।
दोन चल राशींसाठी रेखीय आलेख।

5. प्रमाण आणि समानुपात (Ratio & Proportion)

प्रमाण (Ratio), समानुपात (Proportion)।
संबंधित सोपे गणित।

6. टक्केवारी (Percentage)

अपूर्णांक ते टक्केवारी, टक्केवारी ते दशांश, दशांश ते टक्केवारी रूपांतरण।
साधे गणित।

7. बीजगणित (Algebra)

बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार।
बीजगणितीय सूत्रे (Algebraic Formula), रेषीय समीकरणे (Linear Equations)।
घातांक नियम, त्रिनामिक घटक (Quadratic Equations)।

8. लघुगणक (Logarithms)

परिभाषा, लघुगणक सारणीचा वापर, ऋणात्मक गुणधर्म।
लघुगणक आणि प्रतिलघुगणक यांच्यातील संबंध।

9. क्षेत्रमिती (Mensuration)

चौकोन, आयत, समांतर चतुर्भुज, त्रिकोण, वर्तुळ, अर्धवर्तुळ यांचे परिघ व क्षेत्रफळ।
घन, घनाभ, सिलेंडर आणि गोळा यांचे घनफळ।
पृष्ठफळाची गणना।

10. त्रिकोणमिती (Trigonometry)

परिभाषा, त्रिकोणमितीय सूत्रे, कोनांचे मापन।
त्रिकोणमितीय सारणीचा वापर, विशिष्ट कोनांचे मूल्य।
त्रिकोणाचे क्षेत्रफळ, कोनीय उतार, टेपर टर्निंग गणना।
त्रिकोणाच्या भुजा आणि कोन यांचे संबंध, साइन नियम आणि कोसाइन नियम।

11. धातू (Metals)

धातूंची वैशिष्ट्ये, धातूंचे प्रकार, लोखंडी आणि अलौह धातू यातील फरक।
लोखंडाचा निष्कर्षण, ब्लास्ट फर्नेस, कच्चे लोखंड, ओतभांड लोखंड, पोलाद, मिश्रधातू।

12. उष्णता उपचार (Heat Treatment)

उष्णता उपचाराची कार्ये, उष्णतागतिक तापमान, अॅनिलिंग, सामान्यीकरण, कठिणीकरण, टेंपरिंग, केस हार्डनिंग।

13. घनता आणि सापेक्ष घनता (Density and Relative Density)

वस्तुमान, वजन, पदार्थाची घनता, सापेक्ष घनता।
आर्किमिडीजचा सिद्धांत, हायड्रोमीटर, निकोल्सन हायड्रोमीटर।

14. बल (Force)

न्यूटनचे गती नियम, बलाची एकक, परिणामी बलाचे मापन।
समांतर बल, बलाच्या त्रिकोण सिद्धांत, लामिसचा सिद्धांत, जडत्वाचा त्रिज्या।

15. आघूर्ण आणि उत्तोलक (Moment and Lever)

आघूर्ण (Moment), आघूर्णाची एकक, उत्तोलक (Lever)।

16. साधी यंत्रे (Simple Machines)

साधी यंत्रे, यांत्रिक फायदा, वेग गुणोत्तर, कार्यक्षमता।
पुली ब्लॉक, उतार, चाक आणि अक्ष, स्क्रू जॅक।

17. कार्य, शक्ती आणि ऊर्जा (Work, Power and Energy)

कार्य, शक्ती, अश्वशक्ती, ऊर्जा, यांत्रिक कार्यक्षमता।
स्थितिज आणि गतीज ऊर्जा, विद्युतशक्ती आणि ऊर्जा।

18. घर्षण (Friction)

परिभाषा, घर्षणाचे फायदे आणि तोटे, घर्षणाचे प्रकार।
मर्यादित घर्षणाचे नियम, घर्षण गुणांक, उतारावर घर्षणाचे आकलन।

19. ताण आणि विकृती (Simple Stresses and Strains)

ताण (Stress), विकृती (Strain), तणावाचे प्रकार।
हुकचा नियम (Hooke’s Law), यंगचे गुणधर्मांक, स्थितिस्तित्व गुणांक।

20. वेग आणि गती (Velocity and Speed)

विश्रांती आणि गती, वेग आणि गती यातील फरक, प्रवेग।
गतीची समीकरणे, गुरुत्वाकर्षणाखालील गती।

21. उष्णता (Heat)

उष्णता आणि तापमानातील फरक, विशिष्ट उष्णता, उष्णता स्थानांतरण।
तापमान मापनाचे मापदंड, उष्णता धारण करण्याची क्षमता, उष्णता वाहतूक।

२२. वीज (Electricity)

वीजेचा वापर, रेणू (Molecule), अणू (Atom), अणूमधील कण (Particles in Atom), वीज कशी निर्माण होते?
विद्युत प्रवाह (Electric Current), अँपिअर (Ampere), विद्युत प्रेरक बळ (Electromotive Force), विद्युत दाब (Electric Voltage), विद्युत संभाव्य फरक (Potential Difference), प्रतिरोध (Resistance).
चालक (Conductor), इंसुलेटर (Insulator), स्विच (Switch), फ्यूज (Fuse), सर्किट (Circuit), ओहमचा नियम (Ohm's Law).
श्रेणी आणि समांतर जोडणी (Series and Parallel Connections), विद्युत शक्ती (Power), हार्स पॉवर (Horse Power), ऊर्जा (Energy), विद्युत ऊर्जेचे एकक (Unit of Electrical Energy).

२३. पिच आणि लीड (Pitch and Lead)

पिच (Pitch), लीड (Lead), इंग्रजी लीड स्क्रूवरील मेट्रिक थ्रेड (Metric thread on English lead screws).
टॅपिंगसंबंधी महत्त्वाची माहिती (Certain useful information relating to tapping).
इंग्रजी थ्रेड (English Thread), मेट्रिक थ्रेडसाठी टॅप ड्रिल साइज (Tap drill size of metric threads).
स्क्रू गेज आणि व्हर्नियरचे लघुत्तम विभागमान (Least count of screw gauge and vernier).

२४. दाब (Pressure)

वातावरण (Atmosphere), वातावरणीय दाब (Atmospheric Pressure), दाब (Pressure), दाबाचे एकक (Unit).
द्रवाच्या खोलीतील दाब (Pressure at a Depth in a Liquid), संपूर्ण दाब (Absolute Pressure), गेज दाब (Gauge Pressure), व्हॅक्यूम दाब (Vacuum Pressure).
वातावरणीय दाब आणि बॉयलरमधील दाब कसे मोजायचे? (How to measure atmospheric pressure and pressure inside the boiler).
साधा बैरोमीटर (Simple Barometer), बॉयलचा नियम (Boyle's Law), चार्ल्सचा नियम (Charle's Law), पास्कलचा नियम (Pascal's Laws).

२५. कटिंग स्पीड आणि फीड (Cutting Speed and Feed)

कटिंग स्पीड (Cutting Speed), कटिंग स्पीडवर परिणाम करणारे घटक (Factors Affecting Cutting Speed).
शेपर (Shaper), स्लॉटर (Slotter) आणि प्लॅनर मशीनसाठी कटिंग स्पीड.
फीड (Feed), कटिंग खोली (Depth of Cut), महत्त्वाचे सूत्रे.

२६. गुरुत्व केंद्र (Centre of Gravity)

गुरुत्व केंद्र (Centroid), विविध आकृतींचे गुरुत्व केंद्र शोधण्याच्या पद्धती.
विविध भौमितिक आकृतींचे गुरुत्व केंद्र.
गुरुत्व केंद्र गणना (Centre of Gravity Calculations).

२७. वाकण्याचे क्षण आणि कापणी बल (Bending Moments and Shearing Forces)

बीम (Beams), भाराचे प्रकार (Types of Load).
वाकण्याचे क्षण (Bending Moments), कापणी बल (Shearing Forces).
वाकण्याच्या क्षणाचे आणि कापणी बलाचे आलेख (B.M. and S.F. Diagrams).

२८. पातळ सिलेंड्रिकल शेल (Thin Cylindrical Shells)

पातळ सिलेंड्रिकल शेल, अनुमान (Assumptions).
परिधीय किंवा हूप स्ट्रेस (Circumferential or Hoop Stresses), उभ्या दिशेतील ताण (Longitudinal or Axial Stresses).
तणावांमधील संबंध, सिलेंड्रिकल शेल्सची बांधणी.

२९. चुंबकत्व (Magnetism)

चुंबकत्व आणि चुंबक (Magnetism and Magnet), चुंबकाचे प्रकार, चुंबकीय पदार्थांचे वर्गीकरण.
चुंबकत्वाचे नियम, चुंबकीय क्षेत्र, महत्त्वाच्या व्याख्या.
विद्युत प्रवाह वहन करणाऱ्या चालकाभोवती चुंबकीय क्षेत्राची दिशा कशी ठरवावी?
दोन समांतर प्रवाह वहन करणाऱ्या चालकांमधील चुंबकीय परिणाम.
सोलेनॉईड, इलेक्ट्रोमॅग्नेट, चुंबकीय शक्ती आणि त्याचे उपयोग.

३०. पर्यायी विद्युत प्रवाह सर्किट (Alternating Current Circuit)

पर्यायी विद्युत प्रवाह (Alternating Current), संबंधित संज्ञा.
तरंग गती (Speed of Wave), शुद्ध रेसिस्टिव्ह सर्किट (Pure Resistive Circuit).
इंडक्टर (Inductor), इंडक्टन्स (Inductance), इंडक्टिव्ह रिऍक्टन्स (Inductive Reactance).
कपॅसिटर (Capacitor), कपॅसिटिव्ह रिऍक्टन्स (Capacitive Reactance).
प्रतिबाधा (Impedance), अनुनाद वारंवारता (Resonance Frequency), पॉवर फॅक्टर (Power Factor).
विद्युत शक्तीचे गणिती सूत्रे.