महाराष्ट्र

महाराष्ट्रातील आयटीआय (ITI): कौशल्य विकासाचे आणि रोजगाराच्या संधीचे केंद्र

परिचय

आजच्या काळात रोजगाराच्या संधी मिळवण्यासाठी कौशल्य आणि तंत्रज्ञानाचे महत्त्व खूप वाढले आहे. यासाठी औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था (ITI) ही एक प्रभावी शैक्षणिक प्रणाली ठरली आहे. महाराष्ट्रातील आयटीआय संस्थांमुळे हजारो युवक-युवतींना व्यावसायिक प्रशिक्षण मिळून रोजगाराची दारे खुली झाली आहेत. शासनाकडून तसेच खाजगी क्षेत्रातूनही आयटीआयमध्ये कौशल्याधारित शिक्षणाला चालना दिली जात आहे.

आयटीआय म्हणजे काय?

औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था (ITI) या अशा संस्था आहेत ज्या विविध तांत्रिक व औद्योगिक व्यवसायांमध्ये विद्यार्थ्यांना प्रशिक्षण देतात. ८वी, १०वी किंवा १२वी उत्तीर्ण विद्यार्थी आयटीआयमध्ये प्रवेश घेऊ शकतात. हे कोर्स साधारणतः ६ महिने ते २ वर्षांपर्यंत चालतात. आयटीआयचा मुख्य उद्देश म्हणजे विद्यार्थ्यांना कौशल्ये शिकवून त्यांना रोजगारयोग्य बनवणे.

महाराष्ट्रातील आयटीआयंचा विस्तार

महाराष्ट्र हे औद्योगिक दृष्ट्या एक प्रगत राज्य आहे. येथे १५०० पेक्षा जास्त आयटीआय संस्था आहेत, त्यामध्ये सरकारी आणि खाजगी आयटीआयंचा समावेश आहे. महाराष्ट्रातील आयटीआय विविध क्षेत्रांमध्ये प्रशिक्षण देतात, जसे की यांत्रिकी, इलेक्ट्रिकल, बांधकाम, संगणक, ऑटोमोबाईल इत्यादी.

महाराष्ट्रातील प्रमुख ट्रेड्स (व्यवसाय)

आयटीआयमध्ये अनेक उद्योग क्षेत्रांमध्ये प्रशिक्षण दिले जाते. महाराष्ट्रातील काही लोकप्रिय ट्रेड्स खालीलप्रमाणे:

• इलेक्ट्रीशियन (Electrician)
• फिटर (Fitter)
• वेल्डर (Welder)
• प्लंबर (Plumber)
• कॉम्प्युटर ऑपरेटर अँड प्रोग्रामिंग असिस्टंट (COPA)
• ड्राफ्ट्समन (सिव्हिल/मेकॅनिकल)
• डिझेल मेकॅनिक
• रेफ्रिजरेशन आणि एअर कंडिशनिंग टेक्निशियन
• वायरमन (Wireman)

पात्रता व प्रवेश प्रक्रिया

महाराष्ट्रातील आयटीआयमध्ये प्रवेश घेण्यासाठी काही पात्रता आवश्यक आहेत:

• किमान शैक्षणिक पात्रता: ८वी, १०वी किंवा १२वी उत्तीर्ण.
• वयोमर्यादा: किमान वय १४ वर्षे.
• प्रवेश प्रक्रिया: शासनाच्या DGT (Directorate General of Training) द्वारे ठरविलेल्या निकषांनुसार ऑनलाइन अर्ज व मेरिट यादीच्या आधारे प्रवेश घेतले जातात.

आयटीआयचे फायदे

1. कौशल्य विकास: प्रत्यक्ष प्रशिक्षणाद्वारे विद्यार्थ्यांमध्ये व्यावसायिक कौशल्ये विकसित होतात.
2. रोजगाराच्या संधी: सरकारी व खाजगी क्षेत्रात अनेक नोकरीच्या संधी उपलब्ध होतात.
3. स्वतःचा व्यवसाय: अनेक ट्रेड्स शिकून विद्यार्थी स्वतःचा व्यवसाय सुरु करू शकतात.
4. कमी खर्चात शिक्षण: इतर व्यावसायिक अभ्यासक्रमांच्या तुलनेत आयटीआय कोर्स किफायतशीर असतात.

शासनाच्या योजना आणि पुढाकार

महाराष्ट्र शासनाने आणि केंद्र शासनाने आयटीआय शिक्षणासाठी अनेक योजना राबवल्या आहेत:

• प्रधानमंत्री कौशल्य विकास योजना (PMKVY)
• राष्ट्रीय शिक्षुता योजना (NAPS)
• महा कौशल्य विकास अभियान
• डिजिटल आयटीआय प्रकल्प
• रोजगार मेळावे आणि प्लेसमेंट सेल्स यांची स्थापना
• नामांकित कंपन्यांसोबत करार करून इंटर्नशिप व अप्रेंटिसशिप संधी उपलब्ध करून देणे.

आयटीआय नंतर करिअर पर्याय

आयटीआय कोर्स पूर्ण केल्यानंतर विद्यार्थी खालील क्षेत्रांमध्ये करिअर करू शकतात:

• रेल्वे, महावितरण, PWD, नगरपालिका, डिफेन्स आदी सरकारी विभागांमध्ये नोकरीची संधी.
• खासगी कंपन्यांमध्ये टेक्निशियन, ऑपरेटर, सुपरवायझर पदांवर भरती.
• स्वतःचा व्यवसाय सुरु करणे, उदा. वेल्डिंग शॉप, इलेक्ट्रिकल रिपेअरिंग, प्लंबिंग सर्व्हिस इत्यादी.
• पॉलिटेक्निक डिप्लोमा किंवा उच्च तांत्रिक शिक्षणासाठी प्रवेश घेणे.

निष्कर्ष

महाराष्ट्रातील आयटीआय संस्था राज्यातील युवकांना व्यवसायिक शिक्षण आणि रोजगाराच्या संधी प्रदान करत आहेत. हे संस्थान उद्योगांना आवश्यक असलेल्या कुशल मनुष्यबळाचा पुरवठा करतात. त्यामुळे आजच्या युगात स्वतःला रोजगारक्षम बनवण्यासाठी आयटीआय हे एक उत्तम माध्यम ठरत आहे.
जर तुम्हाला कमी वेळात आणि कमी खर्चात चांगले कौशल्य मिळवायचे असेल, तर आयटीआय हे एक आदर्श व्यासपीठ आहे.